στεφάνι

παιδικό αυτοσχέδιο παιχνιδι.

Ένα σιδεροστέφανο βαγενιού ή βαρελιού που το κυλούσαν στους δρόμους με τη βοήθεια σιδερένιας βέργας, που στο κάτω μέρος της είχε μιαν υποδοχή, όσο το πλάτος του στεφανιού. Γι΄ αυτό το παιχνίδι, συνήθως μαζεύονταν παρέες και συναγωνίζονταν στη γρηγοράδα, αλλά και στο ποιος θα κυλήσει το μεγαλύτερο και βαρύτερο στεφάνι.

Το παιχνίδι αυτό το συνήθιζαν οι αρχαίοι, οι ρωμαίοι και οι Βυζαντινοί.

Από τη σειρά βιβλίων «Λαογραφικά της Λευκάδας» του Πανταζή Κοντομίχη

Παιδικό παιγνίδι. Ένα σιδερένιο στεφάνι από παλιό βαρέλι, που τα παιδιά το κύλαγαν με τη βοήθεια ενός χοντρού σύρματος κατάλληλα γυρισμένου στο ένα άκρο. Αυτό έδωκε και το όνομά του στο παιγνίδι.

Απλό παγνίδι που παιζότανε το ίδιο από τους αρχαίους προγόνους μας, όπως δείχνυν οι σχετικές παραστάσεις πάνω σε αγγεία, αγαπητό ακόμα και σε μυθικά πρόσωπα.

Το στεφάνι είναι η αρχαία κρικηλασία και ετυμολογείται από τη λέξη κρίκος και το ρήμα ελαύνω.

Περιγραφή του παιγνιδιού μας δίνει στη βυζαντινή εποχή ο σύγχρονος του Ιουλιανού, ιατρός Οριβάσιος (ή Ορειβάσιος, διάσημος Έλληνας γιατρός, μαθητής του Ζήνωνα από την Κύπρο), ο οποίος το βλέπει και από υγιεινής πλευράς όταν λέγει:
“Η κρικιλασία μπορεί να μαλάξει τα σκληρημένα μέλη του σώματος και να τα κάμει περισσότερο αποδοτικά με τις διάφορες κινήσεις που γίνονται με το παιγνίδι και τα νεύρα ακόμη να βοηθήσει. … Γι΄αυτό –συνεχίζει– ο κρίκος, δηλ, το στεφάνι, πρέπει να έχει μικρότρη διάμετρο από το μήκος του ανθρώπου, ώστε το ύψος του να φτάνει μέχρι το ύψος των μαστών…. Ο δε ελατήρ, δηλ. η βέργα, που σπρώχνεται, ας είναι σιδερένιος με ξύλινη λαβή. Και πρέπει λέει στην αρχή ὁρθούς ελαύνειν τους κρίκους”, δηλ. να σπρώχνουμε το στεφάνι όρθιοι και όταν το σώμα θερμανθεί και ιδρώσει, τότΕ (μπορούμε) να κάνουμε πηδήματα και τρεχάματα, και πάλι στο τέλος “ορθούς ελαύνειν”,  όρθιοι να σπρώχνουμε για να …. καλμάρουμε Και -τέλος – κατάλληλος καιρός για το παιγνίδι είναι “ο προ τροφής ή προ λουτρού..”. (Ιατρικαί συναγωγαί, βιβλ. ς΄κεφ. Κς 56-59. Στον Παρασκευαΐδη, ΠΛΑΤΩΝ ΜΒ΄29)

Να σημειώσουμε εδώ και την παρατήρηση του Ευστράτιου Παρασκευαΐδη (σελ. 29): “Συχνάκις ( οι παίχτες) ήλαυνον τον τροχόν μαιανδρικώς (=ζικ-ζακ) προς επίδειξην μείζονος δεκιότητος. Τοιυτοτρόπως το παίγνιον ήτο ατομικούς ή ομδικούς, με βραβεύσεις ή στοιχήματα. Μικηταί ανεδεικνύοντο οι διαδραμόντες την μακροτέραν πορείαν χωρίς να πέσει ο τροχός“.

Πάμπολα αρχαία αγγεία παριστάνουν, όπως στην αρχή είπαμε την κρικηλασία, δηλ, το στεφάνι. Κι αυτό φανερώνει πόσο αγαπητό ήταν το παιγνίδι αυτό όχι μόνο στα μικρά παιδιά, αλλά και στους “παρήβους”, δηλ. και στα μεγαλύτερα., σ΄αυτά που πέρασαν την ήβη.

Η “παιδιά” αυτή στους αρχαίους είναι γνωστή και με το όνομα κρίκος ή κίρκος (circus) αλλά και τροχός-οί (υπάρχουν σχετικές ανάγλυφες παραστάσεις ή σε μωσαϊκά, που παριστούν ακτινωτούς τροχούς κυλιόμενους απο παιδιά. Σε μια απ΄ αυτές το παιδί κυλάει δυο τροχούς, χρησιμοποιώντας και τα δυο του χέρια.) Σε μας έφτασε και με το όνομα “τσέρκια” (λέξη τούρκικη ή ενετική εκ του Circus =κρίκος)

Πάντως όσον αφορά τους αρχαίους, επικρατέστερη είναι η ονομασία, που αναφέρει και ο Οριβάσιος, κρίκος (Φ. Κουκουλέ, Βυζαντινών Βίος … Α1/167) (εξού κρικηλασία). Οι Βυζαντινοί φαίνεται χρησιμοποιούσαν για το παιγνίδι την ρωμαϊκή λέξη trochus, που φυσικά είναι η ελληνική τροχός (τρέχω) και σπανιότερα τη λέξη circus (=κρίκος)

Και μια άλλη σχετική πληροφορία. Στην περιφέρειά τους οι τροχοί είχαν κρίκους (απόδω και το όνομα) ή κωδωνίσκους, “οι οποιοι κατά την διαδρομήν τριβόμενοι πρεκάλουν θόρυβον“. Ακόμη ο “ελατήρ” αρχικά ήταν ξύλινος, αργότερα αντικαταστάθηκε με μετάλλινο κυρτό (κάποτε και διπλά κυρτό) για να κανονίζει έτσι καλύτερα την ταχύτητα και την διεύθυνση του τροχού.

Στην Καρυά τα παιδιά του χωριού έπαιζαν πολύ αυτό το παιχνίδι. Έβρισκαν το στεφάνι στο σπίτι τους, παλιό και μεταχειρισμένο ή έξω από τα βαρελάδικα που ήταν ευάριθμα στην Καρυά που κάθε σπίτι είχε τα βαγένια και τις βαρέλες του.

Ἐπειτα από χονδρό σύρμα τηλεγράφου έκαναν τον “ελατήρα” με τη βοήθεια του οποίου θα κύλαγαν το στεφάνι. Τις περισσότερες φορές τόβαζαν διπλό το σύρμα και στριμμένο για να μη λυγίζει κατά τη διαδρομή, αλλά και για να γίνει η χειρολαβή πιο δυνατή και η κουτάλα στο κάτω μερος, που θα κράταγε το στεφάνι, πιο οργανική. (Ελλείψει ελατήρα, κυλούσαν το στεφάνι με το χέρι ή μια βέργα).

Αυτό το στεφάνι δεν είχε φυικά πρόσθετα εξαρτήματα, όπως κρίκους ή κωδωνίσκους. Ήταν απλό και σπάνια αντικαθιστούσαν με άλλες ρόδες από τίποτα καροτσάκια ή ποδηλατάκια, αν εύρισκαν.

Η πορεία του στεφανιού, στα υποτυπώδη γήπεδα του χωριού ή στου χώρους που προσφέρονταν, ήταν -τουλάχιστον από τους πιο έμπειρους -με πολλές φιγούρες, κύκλους και άλλα σχήματα. Συνηθέστερη φιγούρα ήταν ο μαίανδρος, όπως το συνήθιζαν οι αρχαίοι και ανέφερε πιο πάνω ο Ευστρ. Παρασκευαΐδης, “προς επίδειξην μείζονος δεξιότητος“. Ο παίχτης δηλ. που είχε τον αέρα του παιγνιδιού οδηγουσε το στεφάνι του επιδέξια με τον ελατήρα σχηματίζοντας στο έδαφος μαιάνδρους, δηλ. ευθείες γραμμές που συνδέονται με ορθές γωνίες ή καμπύλες. Αυτό απαιτούσε μεγαλύτερη αγωνιώδη προσπάθεια και ιδρώτα.

Αλλα και η παράσταση με τα δυο στεφάνια-τροχούς στα χέρια του παίχτη, σε μωσαϊκό του δαπέδου του ιερού παλατιού στο Βυζάντιο συναντάται στην Καρυά. Παιδιά δηλ. κυλούσαν δυο στεφάνια και έτσι το παιγνίδι έπαιρνε άλλη διάσταση, γινόταν πιο εντυπωσιακό.

Στεφάνια κύλαγαν και στην πλατεία τα παιδιά., γινόμενα ενοχλητικά πολλές φορές και προκαλώντας την οργή νευρικών θαμώνων και περιπατητών

Παίγνια παλαιών Καρσάνων – Δημ Κατωπόδης

ο βράχος

Κάλαμος – Ρέα Μανωλάτου