Τό Ψηφιακό Λεξικό τοῦ Λευκαδίτικου Γλωσσικοῦ Ἰδιώματος Μιά πρωτοποριακή ἐφαρμογή στήν Λευκάδα

Άρθρο της αρχιτέκτων κ. Χαράς Παπαδάτου στην εφημερίδα “Ηχώ της Λευκάδας” αφιερωμένο στην προσπάθεια μας.

Στίς 28 Ἰουλίου στόν κῆπο τῆς Δημόσιας Βιβλιοθήκης τῆς Λευκάδας ἔγινε μιά ἐξαιρετικά ἰδιαίτερη ἐκδήλωση ἡ ὁποῖα δέν προσέχθηκε ὅπως ἔπρεπε κατά τήν γνώμη μου. Ἡ παρουσίαση τοῦ ψηφιακοῦ Λεξικοῦ τοῦ Λευκαδίτικου Γλωσσικοῦ Ἰδιώματος. Γιά αὐτήν μίλησαν, ἡ φιλόλογος κ. Μαρία Τασσοπούλου, ἡ κ. Χρυσούλα Σκλαβενίτη, ὑπεύθυνη ὕλης τοῦ lexikolefkadas.gr  καί ὁ κ. Νίκος Καββαδᾶς ἐμπνευστής καί δημιουργός τοῦ lexikolefkadas.gr.

Εἶναι σαφές ὅτι ἡ τοπική ἰδιωματική γλῶσσα, σέ κάθε περιοχή εἶναι σημαντική ἀπό ἱστορικῆς, λαογραφικῆς καί γλωσσικῆς πλευρᾶς. Οἱ δέ πληροφορίες τίς ὁποίες παίρνουμε ἀπό τήν καταγραφή αὐτή, εἶναι παρά πολλές γιά τήν τοπική γλωσσική, καί ὄχι μόνο, ἱστορία. Τό ἐγχείρημα ἦταν πολύ μεγάλο καί ἔφερε στό φῶς ἕναν γλωσσικό πλοῦτο πού ἔμενε φυλαγμένος στίς σελίδες τῶν βιβλίων πού ἔχουν γραφεῖ γιά αὐτήν, ἀλλά καί τούς πολλούς λευκαδίους συγγραφεῖς πού ἀσχολήθηκαν μέ τό κεφαλαιῶδες αὐτό θέμα ἀπό τόν 19ο αἰῶνα μέχρι σήμερα.

Σάν παράδειγμα θά ἤθελα νά ἀναφέρω τή λέξη καταρράκτης, δηλαδή τό μικρό ἄνοιγμα στό δάπεδο ὀρόφου,πού ἀνοίγει κάθε­τα, ἡ καταπακτή, πού ὁδηγεῖ σέ σκάλα πού ἀνεβαίνει κα­νείς στήν σοφίτα ἤ κατεβαίνει στό ὑπόγειο. (ΑΡΧ. καταρ­ρά­κτης, καταρρηκτή θύρα, «καί αὐτή ἡ θύρα ἀνοιγομένη καί κλειομένη καθέτως ὁμοίως ὡς νῦν λε­γο­μένη, ἡ ἄλλως καταρρακτή, καταπακτή ἤ ἐπιρρακτή.  Θύρα καταρράσσουσα κλιμάκων ἄνω», (ἥτις ἔν Ὀδ. Χ,126, ὀρσοθύρα ὀνομάζεται). Lidder–Scott, τ. IV, σελ. 25) .  Ἡ ἀναφορά αὐτή δείχνει τήν συνέχεια της γλωσσικῆς παραδόσεως ἀπό τήν προϊστορία μέχρι σήμερα καί εἶναι ἄκρως σημαντική γιά τήν δομική παράδοση τῆς Λευκάδας διότι  τήν συνδέει ἄμεσα μέ τήν ὁμηρική ἐποχή, μιά καί ἡ ἀναφορά τοῦ Ὁμήρου γίνεται γιά τά ἀνάκτορα τοῦ Ὀδυσσέα, ἀνάλογη δέ χρήση τοῦ ὅρου δέν βρίσκουμε ἀλλοῦ στήν Ἕλλάδα.

Ἀκόμη ἡ ορολογία τῶν μοναδικῶν, τόσο στήν Ἑλλάδα ὅσο καί στό ἐξωτερικό, ξύλινων κατασκευῶν τοῦ νησιοῦ πού εἶναι ἡ  ἴδια μέ τήν ὁρολογία  στήν ναυπηγική τέχνη. Ὅπως τό μπρατσόλι (ἐκ τοῦ ἑλληνικοῦ βραχίων), ἡ καρίνα , τό ἀρμενάλι κ.λπ.   Πού σημαίνει ὅτι τά ξύλινα σπίτια στήν Λευκάδα γίνανε κατά τά κατασκευαστικά πρότυπα τῆς ναυπηγικῆς τέχνης,ἕνας λόγος γιά την ἐξαιρετική του εὐστάθεια.

Καί τέλος ἕνα τελευταῖο παράδειγμα, τά ὕπουργα, τά ἀπαραίτητα δηλαδή ἐργαλεῖα τοῦ τεχνίτη. Ἡ λέξη εἶναι ἀρ­χαιο­τάτη. Στούς ἀρχαίους ὑπουργός ἦταν ὁ ὑπη­ρετῶν σέ κά­ποιο ἔργο, βοη­θός κτίστη, πουργός, (ΑΡΧ. ὑπουργός).

Και φυσικά πληθώρα ἄλλων λέξεων ἀπό πολλές πηγές καί χῶρες κατακτητῶν,  πού ἱστοροῦν τήν διαχρονική πορεία τοῦ νησιοῦ.

Αὐτή τήν στιγμή ἡ Λευκάδα εἶναι ὅπως φαίνεται, ἡ μόνη στήν Ἑλλάδα, πού διαθέτει τήν καινοτόμο αὐτή ἐφαρμογή στό διαδίκτυο, πού προσφέρεται στούς λαογράφους καί γλωσσολόγους ἐρευνητές. Ἀλλά καί ὅσους θέλουν νά ταξιδεύσουν στήν τοπική μας γῶσσα καί μέσα ἀπό αὐτήν, στήν ἱστορία μας καί στίς ἐπιρροές πού δεχθήκαμε.

Ἡ μεταφορά τῶν λεξικῶν αὐτῶν στό διαδίκυο μέ τήν δυνατότητα ἐλέγχου τῆς κάθε λέξεως καί κάθε συγγραφέα εἶναι μιά ὄντως πρωτοποριακή ἐργασία, τήν ὁποία κατόρθωσαν ὁ Νίκος Καββαδᾶς, διαχειριστής τῆς εἰδησεογραφικῆς ἱστοσελίδας   My Lefkada.gr  καί ἡ συνεργάτη του  Χρυσούλα Σκλαβενίτη , νηπιαγωγός,  ἐθελοντικά καί σέ συνεργασία μέ ἄλλους ἐθελοντές τοῦ νησιοῦ μας, πού ἀναφέρονται ἀναλυτικά τήν ἱστοσελίδα.

Αὐτό πού θέλω ἰδιαίτερα νά ἐπαινέσω εἶναι ὅτι ἡ μεταφορά τῶν κειμένων ἔγινε μέ ἀπόλυτο σεβασμό στήν  γραφή τοῦ πρωτοτύπου. Κάτι πού δέν συναντᾶμε συχνά, ὅπου  ἱστορικά κείμενα κατακρεουργοῦνται κυνικά καί μάλιστα ἀπό τούς καθ’ ἁρμοδίους τοῦ εἶδους.

«Πρόκειται για μια μεγάλη εθελοντική προσπάθεια  ψηφιοποίησης και μεταφοράς στο διαδίκτυο, έντυπων λεξικών και γλωσσάριων που κυκλοφορούν για την ντοπιολαλιά του νησιού μας, με προοπτική να περαστούν στη συνέχεια και λέξεις και φράσεις που ίσως να μην περιέχονται στην υπάρχουσα βιβλιογραφία, αλλά ακούγονται στα χωριά και την πόλη του νησιού, από τους ανθρώπους που ζουν και μεταφέρουν καθημερινά την ιστορία της τοπικής γλώσσας μας», γράφουν οἱ συντελεστές τοῦ μεγάλου αὐτοῦ ἐγχειρήματος στήν ἱστοσελίδα τοῦ λεξικοῦ.

Ἀξίζουν στά νέα αὐτά παιδιά πολλά συγχαρητήρια γιά τήν ἀπόφασή τους αὐτή πού προσφέρει στήν Λευκάδα μεγάλη ὑπηρεσία  καί  πού ἀπαιτεῖ πολύ κόπο καί συνεχῆ ἐργασία, μιά καί ἡ ἐφαρμογή δέχεται συνεχῶς νέα στοιχεῖα, τά ὁποῖα πρέπει νά ἀναρτηθοῦν. Γιά νά καταλάβει κανείς τό μέγεθος τῆς ἐργασίας παραθέτουμε τίς βιβλιογραφικές πηγές τίς ὁποίες κατέγραψαν λέξη πρός λέξη τά νέα  αὐτά ταλαντοῦχα παιδιά τῆς Λευκάδας. Στήν ἰστοσελίδα https://lexikolefkadas.gr  μπορεῖ κανείς νά βρεῖ περισσότερα στοιχεῖα γιά τήν ὅλη προσπάθεια.

Τά λεξικά ἤ ἄλλα βιβλία τά ὁποῖα προέρχονται οἱ λέξεις εἶναι:

A). Ὁ «Σύλλαβος» του Ιωάννη Σταματέλου που περιέχει περίπου 550 λήμματα, μέρος μιᾶς εὐρύτερης ἐργασίας του, πού δημοσιεύτηκε στό περιοδικό Φιλολογικός Σύλλογος Κων/πόλεως τό 1874. Περιέχει τέσσερα μέρη, τό κομμάτι ΣΥΛΛΑΒΟΣ μέ τά χαρακτηριστικά γνωρίσματα τῶν ἀρχαϊκῶν καί τῶν ἰδιόρρυθμων ἰδιωματισμῶν καί τρία μέ λήμματα-λέξεις ἀπό τήν προσωπική ἐρευνά του καί ἀπό τίς σημειώσεις τοῦ Ἀριστ. Βαλαωρίτη.

Β). Τό «Γλωσσάριον» τοῦ Γ.Χ. Μαραγκοῦ πού περιέχει 163 λήμματα. Ἡ ἐρμηνεία τους εἶναι  κυρίως περιγραφική δίνοντας στοιχεῖα λαογραφικά καί φράσεις.

Γ). «Τά Λευκαδίτικα» τοῦ Χριστόφορου Λάζαρη (Ιωάννινα 1970), μέ τήν προσθήκη συμπλήρωσης στήν ἀρχική ἐκδοση, τοῦ ἰδίου τοῦ συγγραφέα πού βρίσκεται στήν Ἐπετηρίδα Τόμο Ε΄ (1978-1980) τῆς ἑταιρείας Λευκαδικῶν Μελετῶν (Ἀθήνα 1982).

Δ). «Τό γλωσσάρι τῆς Λευκάδας» τοῦ Ἠλία Γαζῆ, ἔκδοση τῆς Δημόσιας Βιβλιοθήκης τῆς Λευκάδας. (Λευκάδα 1993).

Ε). Τα «Καρσάνικα Γλωσσικά ιδιώματα» τοῦ Δημήτρη Κατωπόδη.

Ζ). Το «Λεξικό του Λευκαδίτικου γλωσσικού ιδιώματος» του Πανταζή Κοντομίχη των εκδόσεων Γρηγόρη.  (Αθήνα 2005).

Η). Τό «Ἐγκλουβή, λαογραφικά, κοινωνικά, ἐκπαιδευτικά καί ἰδιαίτερα χαρακτηριστικά τῶν κατοίκων της» ἔκδ. Γρηγόρη, Ἀθήνα 2005,  του Μιλτιάδη Δ. Κακλαμάνη.

Θ). Τό «Γεώργιος Μπαρμαρίγος: Δημόσιος Νοτάριος τῆς Ἁγίας Μαύρας» τῆς ἑλένης Γράψα. Ἀφορά τή μεταφορά τῶν ἀρχείων τοῦ συγκεκριμένου νοτάριου (συμβολαιογράφου) ἀπό τα Ἀρχεῖα τοῦΝομοῦ Λευκάδας, Λευκάδα 2006.

Ι). Τό «Μια φορά κι έναν καιρό… Πεζά, Ποιήματα, Τοπωνύμια Λαζαράτων» του Φιλίππου Π. Λαζαρη, Δῆμος Σφακιωτῶν, Λευκάδα 2010.

Κ). Τό «Ηθογραφίες Λευκαδίτικες» τῆς ἀνδρομάχης Φίλιππα-Χαριτωνίδου, ἔκδ. ΕΛΜ, Αθήνα 2010..

Λ). Τό «Μια νόνα αφηγείται-Ιστορίες ζωής από τα Επτάνησα» τοῦ  Γιώργου Βερύκιου. ἔκδ. ΑΛΔΕ, Αθήνα 2011.

Μ). Τό «Λεξικό ἰδιωματικῶν οἰκοδομικῶν ὅρων τῆς Λευκάδας» τῆς κας Χαρᾶς Παπαδάτου-Γιαννοπούλου, Λευκάδα 2014.

Ν). Τό «Να τ’ κρίνω ή να μην τ’ κρίνω;» τῆς Ἰωάννας Κόκλα, ἔκδ. Πνευματικό Κέντρο Λευκάδα, Λευκάδα 2015.

Ξ). Τό «Οι Αρβύλες – Αναμνήσεις Ζωής» τοῦ Κώστα Πατρίκιου.