γήταυρος (ο)
μυθικό θηρίο στην μεσαιωνική και νεοελληνική παράδοση. Λέγεται και ζήταυρος, ήταυρος και νήταυρος -κατά τόπους-, και φωλιάζει στο βυθό των ποταμών και λιμνών, αλλά και σε έλη και σε περιβόλους ναών. Έχει ακαθόριστη μορφή πότε βοδιού ή βουβαλιού και πότε μεγάλου σκουληκιού ή δράκοντα, και μουγκρίζει σαν ταύρος. Είναι δε πάντα αθέατο το θηρίο αυτό. Μόνο στη φαντασία τους το βλέπουν οι άνθρωποι.
Στη λαϊκή παράδοση της Λευκάδας συναντάμε το γήταυρο ως γίγαντα, ως δράκοντα και ως άνθρωπο με υπερφυσικές δυνάμεις, ή πολεμιστή.
Είναι περίεργο, όμως, το ότι σχετικές παραδόσεις λέγονται μόνο στα χωριά της νότιας Λευκάδας, τουλάχιστον κατά τη δική μου έρευνα.
Παραθέτομε εδώ δυο παραδόσεις που καταγράψαμε στο χωριό Μαραντοχώρι:
α) “Ο μεγάλος όφις στο Μαραντοχώρι”
“Γύρω στην εκκλησιά τ΄ Αη Θανάση – λένε – λένε εφώλιαζε ένα θεριό φίδι, που όταν κουλουριαζότανε, δεν το χώραγε ο τόπος και γι΄ αυτό έφυγε και πήγε στη θάλασσα, κι ούτε που ξαναφάνηκε. Απ΄ όπου πέρασε ξεράθηκαν όλα και διαβαίνοντας μέσ΄ από τον κάμπο μούγκριζε σαν να σφάζανε ένα κοπάδι βόδια”.
β) Η δεύτερη παράδοση μας λέει πως: “Στο Μαραντοχώρι, νια βολά κι έναν καιρό, ζούσε ένας θεόρατος άνθρωπος, που τόνε λέγανε Στάθη, κι αυτός ήταν Κλέφτης στα βουνά και κυνήγαγε τους Τούρκους. Ήταν σωστός γίγαντας και είχε μεγάλη δύναμη. Σήκωνε – λέανε οι παλιοί – με τα δυο μικρά του δάχτυλα δυο κριάρια και τα βάσταγε ψηλά ώσπου να τα γδάρουν. Αλλά είχε τέλος κακό. Τον σκότωσε με μπαμπεσιά, από προδοσία κάποιου φίλου του, ένας ξηρομερίτης από του Τρυφού που τον λέγανε Ρίζο, γιατί βλέπεις τον Στάθη τον εφοβόντανε όλοι. Μόνο με μπαμπεσιά και πισώπλατα μπορούσε να τον βαρέσει κάποιος. Με τα χέρια του τους τσάκιζε όλους σαν κοτόπουλα. Μετά το θάνατο του εδώ οι χωριανοί του κάμανε και τραγούδι” (μαρτυρία παπα-Θωμά Κονιδάρη).
Ο γήταυρος όμως, πέρασε και στη λευκαδίτικη ποίηση – έντεχνη και δημοτική. Έτσι ένας ήρωας του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη στο Φωτεινό (άσμα Α΄) που καταγόταν από τη νότια Λευκάδα και αγωνίστηκε κατά των Φράγκων κατακτητών στην εποχή της Φραγκοκρατίας στο νησί (1293 – 1479), είχε αυτό το μυθικό όνομα, Γήταυρος, και απαγχονίστηκε απ΄ τον εχθρό μαζί με άλλους συντοπίτες του αγωνιστές. Γράφει λοιπόν, ο Βαλαωρίτης, θέλοντας να τονίσει ότι ο γέρο Φωτεινός ήταν ο τελευταίος απομείνας γενναίος αγωνιστής κατά των Φράγκων: ” Μόνος ακόμη απόμεινε, / το Γήταυρο, τον πάλα, / το Διγενή, το Ρουπακιά, τους έφαγε η κρεμάλα, / κι άλλους εσύντριψε ο Τροχός ….”. [Σημ.: ο ποιητής αναφέρεται στα μέσα του ΙΔ΄αιώνα και συγκεκριμένα στην “επανάσταση της Βουκέντρας”, όταν διοικούσε το νησί ο Γρατιανός Τζώρτζης (1355 – 1368) που με το Φραγκολόι του εδήωνε την ύπαιθρο του νησιού].
Επίσης και σ΄ ένα δημοτικό τραγούδι του τόπου μας, που εδημοσίευσε ο Λευκαδίτης λόγιος Ιωάννης Σταματέλος (1822 – 1881) στο περιοδικό “ΠΛΑΤΩΝ”, τομ. Β΄, 1879, αναφέρεται ένας Λευκαδίτης κλεφταρματολός με το όνομα Γίταυρος, που “επήγε αρματολός με τον Κατσικογιάννη” στα προεπαναστατικά χρόνια. Ο Ι. Σταματέλος προλογίζει το ποίημα με την εξής διαφωτιστική σημείωση: “… Ο Κλέφτης ούτος ην Λευκάδιος, εκ της κώμης Μαραντοχωρίου, ακμάσας περί τα τέλη του ΙΗ΄αιώνος. Διηγούνται περί αυτόν όσα οι αρχαίοι περί του Μίλωνος του Κρωτονιάτου, τουτέστιν ότι είχαν ανάστημα γιγάντιον και ρώμην εξαίσιαν, δυνάμενος δια των δύο μικρών δακτύλων να σηκώση και βαστάση κρεμάμενα δύο κριάρια, έως ου να τα εκδάρωσιν. Εις αυτόν αναφέρεται το εξής άσμα:
Ο Γίταυρος
” Ήτανε κρίμα κη άδικο, μεγάλη αμαρτίjα, / που ΄σκότωσαν το Γίταυρο, και τάξο παλληκάρι / Δε ς ΄τώπε ο Ματσούκας, / Στάθη μήΝ πάς αρματωλός με τον Κατσικοjάννη jάτ΄ ο χοντρός είν΄ άπιστος, ρήχνει και σε σκοτόνει; / Κάθεται κάννει μια γραφή του Ρίζου του Τριφιώτη: / Ρίζο μ΄, έρχετ΄ ο Γίταυρος με πέντε παλληκάρια, / γυρεύει πέντε χαϊμαλιά και τρεις σακούλαις / άσπρα γυρεύει κη ασημόσπαθο το φλωροσκαπνισμένο. / Βαρείτε και σκοτώστε τον …”
[Σημ. δική μας: Πρόκειται ασφαλώς για το γίγαντα Στάθη, που αναφέρει η παράδοση, που παραθέσαμε πιο πάνω και στον οποίο η λαϊκή Μούσα έδωκε το μυθικό όνομα Γίταυρος.]