αλέτρι (το)

το γνωστό και ως Ησιόδειο αλέτρι. Απ΄ την εποχή του Ησίοδου (750-700 π.Χ.) και παλιότερα παρέμεινε μορφολογικά, κατασκευαστικά και λειτουργικά το ίδιο.
Σύμφωνα με τα Λευκαδίτικα δεδομένα η ονομασία των μερών του αλετριού είναι:
1) ο χερουλάτης
2) η αλετροπόδα
3) το υνί ή γενί
4) το σταβάρι
5) το σύβαλμα, τιμόνι ή κέρος, που αποτελεί προέκταση του σταβαριού (στα βοϊδάλετρα)
6) ο ζυγός
7) ο ζυγόδεσμος
8) η ζεύγλα ή ζεύλα
9) τα φτερά
10) η σπάθη
Οι αντίστοιχες αρχαίες (Ησιόδειες) ονομασίες είναι:
1) εχέτλης
2) έλυμα
3) ύνις
4) γύης
5) ιστοβεύς
6) ζυγός
7) ζυγόδεσμος
8) ζεύγλη
9) πτερόν
Η σπάθη δεν αναφέρεται, ίσως να είναι νεότερο μέρος του αλετριού.
Τα ξύλα που προτιμούν οι παλιοί Λευκαδίτες (γιατί σήμερα πια όχι μόνον δεν χρησιμοποιούνται τα παλιά αλέτρια, αλλά ούτε που φκιάνει κανείς πλέον) για την κατασκευή ενός αρότρου (καλά ξύλα) είναι: της αγριελιάς, της αγραπιδιάς, της συκιάς, της πουρναριάς, του ρουπακιού, της δάφνης και της φτελιάς.
Είναι αξιοπαρατήρητο πως και ο ίδιος ο ποιητής Ησίοδος υποδείκνυε τα ίδια περίπου ξύλα: το πουρναρίσιο, της φτελιάς, της δάφνης και της δρυός. “Δάφνης δ΄ἢ πτελέης ἀκιώτατοι ἱστοβοῆτες, / δρυός ἔλυμα, γύης, πρίνου …”. (Ησίοδ. “Έργα και ημέραι”, στ. 435-6), ο δε Βαλαωρίτης λέει: ” …Ήθελ΄ από πρινάρι / το χερουλάτη, τα φτερά, τον κέρο, το σταβάρι. Ζυγό και σπάθη από φτελιά κι ήθελ΄ απ΄ αγριλίδα / να ΄ναι χυταίς η ζεύλαις του …” (Φωτεινός, άσμα Α΄στίχ. 124-7).

Λεξικό του Λευκαδίτικου Γλωσσικού Ιδιώματος – Πανταζής Κοντομίχης

Ἀλέτρι:  τὸ/ = ξύλινον ζῳήλατον ἄροτρον τοῦ Ἡσιόδου, μὲ σιδηρᾶν αἰχμήν.