Ψάχνετε κάτι;

Γράψτε την λέξη που ακούσατε ή διαβάσατε και δείτε τι ακριβώς σημαίνει στο Λευκαδίτικο ιδίωμα!

μπουρανέλλος -α

προσωνυμία των κατοίκων της πόλης της Λευκάδας.

Δόθηκε την εποχή των Βενετσάνων (1684-1797). Στη Βενετία υπάρχει το νησί Burano, νησί φτωχοψαράδων. ΟΙ κάτοικοί του λέγονται – και σήμερα- buranelli. Μερικοί από τους ψαράδες του Burano ήρθαν και στη Λευκάδα, όπου βρήκαν μια κατ΄ εξοχήν πόλη φτωχοψαράδων και τους έδωσαν το όνομά τους.
Το προσωνύμιο δόθηκε αρχικά στους ψαράδες της πόλης καθώς και της Πρέβεζας. Από τότε τους Αγιομαυρίτες της Χώρας τους λέμε μπορανέλλους. Στην Πρέβεζα δεν επικράτησε, ξεχάστηκε.

Λεξικό του Λευκαδίτικου Γλωσσικού Ιδιώματος – Πανταζής Κοντομίχης


Μπ(ου)ρανέλλος /ὁ/ (Ἰ. Burano -ello = ψαρᾶς τῆς Ἰταλ. νησῖδος Burano Β.Α. τῆς Βενετίας, bruno -ello;) = πτωχοψαρᾶς, κουρελῆς, ἀγροῖκος.

(χλευαστικὴ ἐπωνυμία τῶν κατοίκων τῆς πόλεως ἀπὸ μέρους τῶν χωρικῶν).

Τα Λευκαδίτικα — Χριστόφορος Λάζαρης


Σκωπτική, όχι σπάνια και περιφρονητική προσωνυμία για τους κατοίκους της πόλης (Χώρας) από τους κατοίκους της υπαίθρου.

Για την ετυμολογία της λέξης υπάρχουν δυο απόψεις:

  • Εκείνη που υποστηρίζει οτι η λέξη είναι παράγωγο του τοπωνυμίου Μποράνο (το σωστό είναι Μουράνο), της νησίδας -προαστίου της Βενετίας, απ΄ όπου, ισχυρίζονται, κατά το διάστημα της κατοχής από τους Βενετσιάνους (1648-1797), ήρθαν ψαράδες να εργαστούν στα ιχυοτροφεία της Λευκάδας και της Πρέβεζας και τοα Μπρανέλος, που δε σήμαινε παρά την καταγωγή τους, αργότερα επεκτήθηκε, σκωπτικά και στο γηγενή πληθυσμό της περιοχής. (βλ. Τ.Λ. Μαμαλούκα: “Λαογραφικά της Λευκάδας”)
  • Η άλλη, εκείνη που υποστηρίζει, ότι η προσωνυμία προέρχεται από τη λατινική λέξη urbanus που σημαίνει ευγενής, αστικός (στα νεοιταλικά urbano  με τις αυτές ερμηνείες), που με την κατάληξη -έλος γίνεται urban-έλος, δηλ. ο ευγενής, ο κάτοικος της πόλης, που με το χρόνο, θα αραφθαρεί σε Μπουρανέλο, για να καταλήξει σήμερα να λέγεται Μπρανέλος.

Εξετάζοντας ωστόσο, προσεχτικά, ακαι τις δυο αυτές παόψεις, θα καταλήξουμε στα εξής συμπεράσμτα:

  • Την πρώτη άποψη, – παρ΄ όλη την αληθοφάνεια που παρουσιάζει – οι παρακάτω παρατηρήσεις την κάνουν αμφισβητούμενη, γιατί:

    α)  Αν δεχτούμε ότι, ο όρος “Μπουρανέλος”, είναι παράγωγο του τοπωνυμίου Μποράνο (Μουράνο), θα πρέπει οπωσδήποτε να δηλώνεις τόπο καταγωγής, εδώ όμως η κατάληξη της λέξης, κάθε άλλο παρά τόπο καταγωγής σχηματίζει, γιατί οι καταλήξεις στα επίθετα παράγωγα τοπωνυμίων, ουτε στην ελληνική, αλλά ούτε και στην ιταλική γλώσσα, σχηματίζονται με την κατάληξη -έλος ή -ello.
    (π.χ. Αθήνα -Αθηναίος, Πάτρα-Πατρινός,  Κρήτη-Κρητικός, Λευκάδα-Λευκαδίτης, Roma – Romano, Napoli-Napolitano, Genona -Genovese, Borano-Boranese κ.λπ)

    β) Την κατάληξη -ello, στην ιταλική γλώσσα, την συναντάμε να σχηματίζει υποκοριστικά, όπως gioco=παιχνίδι- gioconello=παιχνιδάκι,  asino=γαϊδούρι asenello-=γαϊδουράκι,  canna=καλάμι cannello-=καλαμάκι,  fioreλουλούδι=- fiorello=λουλουδάκι, κ.λπ.
    Να δεχτούμε εδώ, ότι η κατάληξη αυτή μπαίνει για να σχηματίσει υποκοριστικό του τοπωνυμίου Μποράνο: Για την περίπτωση, είναι μάλλον απίθανο, γιατί, απ΄όσο ξέρουμε, δε συμβαίνει ποτέ να αποκαλούμε άτομα με το υποκοριστικό του τόπου καταγωγής τους, όπως Κέρκυρα -Κερκυρούλα, Βόλος-Βολούλης, Καρπενήσι-Καρπενησάκι κ.κ.

    γ) Τέλος, αν λάβει κανείς  υπόψη του ότι, αρκετούς αιώνες πριν την κατάκτηση της Λευκάδας από τη “Γαληνοτάτη” (1645), στη νησίδα Μουράνο, είχε αναοτυχθεί σοβαρά η βιοτεχνία της περίφημης υαλουργίας της κι ακόμα, ότι από το 1291, είχε αρχίσει η οργάνωση των μεγάλων συντεχνιών της, μάλλον αμφίβολη κάνουν, ύστερα από τέσσαρους ολόκληρους αιώνες, την ύπαρξη, στην περιοχή, τέτοιου πλήθους ψαράδων και μάλιστα τόσο φτωχών, που να αναγκάζονται για βιοπορισμό να μεταναστεύουν σε τόσο μακρινές περιοχές, όπως η Πρέβεζα και η Λευκάδα, και σε τέτοια πληθώρα μάλιστα, που να επηρεάσουν δημογραφικά, τους χώρους αυτούς, τόσο, ώστε ο γηγενής πληθυσμός, να παίρνει, προσωνύμιο από τη δική τους καταγωγή.

    Αλλά, κι αν ακόμα ήταν δυνατό να δεχτούμε κάτι τέτοιο, δεν θάπρεπε, ό,τι συνέβηκε για τη Λευκάδα, να είχε συμβεί και για την Πρέβεζα; Απ΄ όσον γνωρίζουμε κάτι τέτοιο δε συμβαίνει, ούτε και για μεμονωμένα περιστατικά.

  • Στη δεύτερη περίπτωση, ο όρος urbanus, που σημαίνει: ευγενής, αστικός, αλλά και έξυπνος επί το πονηρό και ευτράπελος, δυνατόν να χρησιμοποίηθηκε αρχικά, με την πρώτη έννοια του και χωρίς την κατάληξη και υποκοριστικό -ello από τον πληθυσμό της υπαίθρου για τους κατοίκους της πρωτεύουσας του νησιού, σε μια εποχή που σ΄ αυτή δέσποζαν τα υπολείμματα της φεουδαρχίας (γαικτήμονες) και η “αριστοκρατία” της νεοσύστατης αστικής τάξης (έμποροι, βιοτεχνες, επιστήμονες, λόγιοι κ.λπ), σαν προσωνύμιο , τούτων ακριβώς των τάξεων και που εσήμαινε, όπως αναφέραμε και πιο πάνω, τον ευγενή, τον κάτοικο της πόλης και κατ΄ επέκταση, τον άρχοντα, τον αφέντη.

    Αργότερα, το προσωνύμιο επεκτάθηκε σε ολόκληρο τον πληθυσμό της πόλης για να καταλήξει, με την προσθήκη της κατάληξης -ello, στο υποκοριστικό urban-ello (πρφρ Μπουρανέλος), που παίρνει τη σκωπτική και περιφρονητική σημασία:ο μικρός ευγενής, ο μικρός αφέντης, ο πονηρούλης και ο φαιδρούλης και που αναφέρονταν κυρίως στις κατώτερες κοινωνικέ τάξεις, εκείνες που η άμεση οικονομική τους εξάρτηση από τους αφεντάδες, έκανε τη συμπεριφορά τους δουλοπρεπή και προσηλωμένη προς αυτούς, γεγονός που φυσικό ήταν να προκαλεί την οργή του φτωχού και δεινοπαθούντα, τότε πληθυσμού της υπαίθρου.

Τέλος αν δεχτούμε σα δεδομένες τις πιο πάνω παρατηρήσεις, εύκολο θα είναι να δεχτούμε, αν όχι απόλυτα σωστή τη δεύτερη άποψη, τουλάχιστον σαν μη ολότελα απορριπτέα.

Παναγιώτης Τ. Ματαφιάς – Από τον Αη Μηνά ίσαμε το Πόντε

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

This site is protected by reCAPTCHA and the Google Privacy Policy and Terms of Service apply.