μπόλια (και ομπόλια) (η)

Λέξη που χρησιμοποιούνταν παλιότερα με διπλή έννοια:
1) μπόλια = κεφαλόδεσμος, μαντήλι του κεφαλιού, αντρών και γυναικών, και
2) μπόλιες σκουπίσματος.

Συχνά έκαναν διάκριση λέγοντας “ομπόλιες του προσωπου”. Σε προικοσ. του 1842 βρίσκομε: “ομπόλιες του προσώπου δώδεκα”.

Τις μπόλιες για σκούπισμα τις έλεγαν και σφογγόμπολες. Σε προικοσύμφ. του 1706: ” … σφογγόμπολες δύο”.

Σε προικοσ. του 1697 νοεβρίου 8: “μπόλιες της νύφης οκτώ”.
Σε άλλο του 1722: “του γαμπρού ομπόλιες κεντητές τρεις”.

Η λέξη πετσέτα = μπόλια συναντιέται πολύ αργότερα, χωρίς να μπορούμε να προσδιορίσουμε από πότε. Σε προικοσ. του 1829, επί παραδείγματι, διαβάζομε: “μια τουβάγια τραπεζιού με 12 πετσέτες”

Πάντως και σήμερα στα χωριά, τουλάχιστον, η λέξη μπόλια λέγεται συχνά μάλλον με την έννοια του “προσόψιου” ή “χειρόμακτρου”, ενώ ως κάλυμμα της κεφαλής, έπαψε προ πολλού να ακούγεται. Επικράτησε πλήρως, η  λέξη μαντήλι, τουλάχιστον από τα τέλη του 19ου αι. (ιτ. pezzeta = τσιρότο – μπάλωμα – Βενετ. imbogio = μπόλια) [Λεξ. ετυμ. Ανδριώτη]

Λεξικό του Λευκαδίτικου Γλωσσικού Ιδιώματος – Πανταζής Κοντομίχης

Μπόλια /ἡ/ (Ἰ. polire, pulire) = προσόψιον, χειρόμακτρον, τὸ ἐπίπλουν τῶν σφαγίων, ἡ πάνα τοῦ σφαχτοῦ.

Τα Λευκαδίτικα – Χριστόφορος Λάζαρης   

Η πετσέτα, κάτασπρη από τη μπουγάδα, φτιαγμένη στον αργαλειό.

Ο Λάζαρης παραπέμπει (ως συνήθως) στο ιταλικό pulire, αλλά και στο μαντήλι του σφαχτού (τον “επίπλουν” των αρχαίων). Με το δεύτερο προσεγγίζει την σωστή ετυμολόγηση της λέξης.

Διαβάζουμε στου “Δειπνοσοφιστές”, Γ΄βιβλίο, 69, του Αθήναιου: “Στη συνέχεια μας έφεραν τηγανιτά συκωτάκια, διπλωμένα με τον ονομαζόμενο επίπλου” (μπόλια, όπως αποδίδει τη λέξη ο μεταφραστής). Μας θυμίζει εδώ το αρχαίο κείμενο τα … φριγαδέλια. Είναι λοιπόν η μπόλια (εννοιολογικά) η αρχαία λέξη επίπλους.

Κι εμείς με την μπόλια τυλίγαμε παλαιότερα το χωριό το πρόσφορο (λειτουργιά) για την εκκλησία ή το ύψωμα.

Άλλοι λεξικογράφοι, όπως ο Ανδριώτης, Κριαράς, παραπέμπουν ευθέως στο Βενετικό Imbolia. Το ίδιο και ο Μπαμπινιώτης με σαφή όμως αναφορά στον επίπλουν (-ον), όνομα ουδέτερο και αρσενικό, που βρίσκεται η ρίζα της μπόλιας μας.

Καρσάνικα Γλωσσικά Ιδιώματα – Δημ. Κατωπόδης

Μπόλια = προσώψιο.